Mục tiêu bài học
- Về kiến thức:
- Nêu được khái niệm về không gian mạng.
- Hiểu rõ các ưu điểm và nhược điểm của giao tiếp trong không gian mạng.
- Nhận biết và hiểu được tầm quan trọng của tính nhân văn trong ứng xử trực tuyến.
- Về năng lực:
- Phân tích và đưa ra ví dụ cụ thể về ưu, nhược điểm của giao tiếp trực tuyến.
- Phân tích được các hành vi thể hiện tính nhân văn trong các tình huống cụ thể trên không gian mạng.
- Về phẩm chất:
- Phát triển tư duy phân tích, phê phán.
- Hình thành ý thức ứng xử văn minh, lịch sự và có trách nhiệm khi tham gia không gian mạng.
Hoạt động khởi động
Em đã từng được trải nghiệm hình thức học trực tuyến. Hãy cho biết ý kiến của em về ưu điểm và nhược điểm của hình thức học đó.
Ưu điểm:
Linh hoạt, tiện lợi: Không cần di chuyển đến nơi học, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí. Có thể học ở bất kỳ đâu, chỉ cần có máy tính và kết nối Internet.
Tiếp cận tài liệu dễ dàng: Các tài liệu học tập như bài giảng, video có thể được truy cập mọi lúc, mọi nơi.
Tăng cường tương tác: Cung cấp cơ hội tương tác với giáo viên và bạn bè qua các diễn đàn, nhóm thảo luận trực tuyến.
Nhược điểm:
Giảm tương tác trực tiếp: Thiếu giao tiếp mặt đối mặt có thể làm giảm chất lượng trải nghiệm học tập.
Khó tập trung: Dễ bị phân tâm bởi môi trường xung quanh và các yếu tố khác trên Internet.
Yêu cầu tính tự giác cao: Học sinh cần tự quản lý và tự kiểm soát để đảm bảo chất lượng học tập.
Phụ thuộc vào công nghệ: Cần có kết nối Internet ổn định và thiết bị hỗ trợ, đây có thể là một rào cản đối với một số học sinh.
1. Giao tiếp trong không gian mạng
a) Khái niệm
Không gian mạng (hay thế giới ảo) là môi trường được tạo ra từ mạng máy tính, với Internet là không gian mạng lớn nhất. Nó cho phép con người giao tiếp với nhau qua nhiều công cụ và dịch vụ như: mạng xã hội, email, ứng dụng nhắn tin, diễn đàn, blog, trang thương mại điện tử,…
Trong tình huống dưới đây, theo em đâu là các tình huống sử dụng giao tiếp trong không gian mạng?
A. Giao tiếp với một trợ lí ảo (chatbot).
B. Tham gia một lớp học trực tuyến.
C. Hai người bạn gọi điện thoại video (FaceTime).
D. Hẹn gặp bạn tại một quán cà phê Internet.
Các tình huống sử dụng giao tiếp trong không gian mạng là B và C.
Giải thích:
B (Lớp học trực tuyến) và C (Gọi FaceTime): Đây là các hoạt động giao tiếp giữa người với người thông qua các phần mềm, ứng dụng trên môi trường Internet.
D (Hẹn gặp ở quán cà phê): Đây là giao tiếp truyền thống, trực tiếp, không phải trong không gian mạng.
A (Giao tiếp với chatbot): Đây là tương tác với một chương trình máy tính (trí tuệ nhân tạo), không phải là giao tiếp giữa người với người theo định nghĩa trong bài học này.
b) Ưu điểm và nhược điểm của giao tiếp trong không gian mạng
Ưu điểm:
- Thuận tiện: Giao tiếp mọi lúc, mọi nơi, chỉ cần có kết nối mạng, đặc biệt hữu ích cho những người ở xa nhau.
- Tiết kiệm thời gian và chi phí: Giảm chi phí và thời gian đi lại so với gặp mặt trực tiếp. Ví dụ: họp trực tuyến, gọi video cho người thân.
- Mở rộng kết nối xã hội: Dễ dàng kết nối với những người có cùng sở thích, quan điểm; xây dựng thương hiệu cá nhân hoặc doanh nghiệp.
- Công cụ giao tiếp đa dạng: Cung cấp nhiều lựa chọn như nhắn tin, gọi video, email, mạng xã hội để người dùng lựa chọn phương thức phù hợp.
Nhược điểm:
- Thiếu tín hiệu phi ngôn ngữ: Các hình thức như email, tin nhắn văn bản thiếu đi nét mặt, cử chỉ, giọng nói, dễ gây hiểu lầm về cảm xúc.
- Nguy cơ về bảo mật và riêng tư: Dễ bị lộ thông tin cá nhân, mật khẩu, bị tấn công mạng hoặc xâm phạm dữ liệu.
- Thiếu kết nối cá nhân chặt chẽ: Việc ẩn danh hoặc giả mạo thông tin khiến việc xây dựng lòng tin và các mối quan hệ sâu sắc trở nên khó khăn hơn.
- Dễ bị ảnh hưởng bởi sự cố kỹ thuật: Mất kết nối mạng, lỗi phần mềm có thể làm gián đoạn hoặc trì hoãn cuộc giao tiếp.
1. Hãy kể tên một số dịch vụ và phần mềm hỗ trợ giao tiếp trong không gian mạng. Nêu tóm tắt khả năng của chúng.
Dưới đây là một số dịch vụ và phần mềm phổ biến:
Microsoft Teams: Nền tảng hợp tác nhóm, tích hợp bộ Office 365, cho phép chia sẻ tài liệu và họp trực tuyến.
Zoom: Dịch vụ họp trực tuyến và hội thảo qua video, cho phép chia sẻ màn hình và tương tác.
Skype: Ứng dụng gọi điện, video call, chia sẻ tệp và họp nhóm.
Zalo: Ứng dụng nhắn tin, gọi điện miễn phí phổ biến tại Việt Nam, có tính năng chia sẻ trạng thái, thanh toán.
Messenger (Facebook): Ứng dụng nhắn tin, gọi video, kết nối người dùng qua tài khoản Facebook.
Google Meet: Dịch vụ họp trực tuyến của Google, tích hợp với bộ G Suite, cho phép họp video và chia sẻ màn hình.
2. Hãy trình bày một vài ưu điểm và nhược điểm của giao tiếp trong không gian mạng mà em thấy tâm đắc nhất.
Học sinh có thể tự do lựa chọn và trình bày dựa trên kinh nghiệm cá nhân.
Ví dụ về ưu điểm tâm đắc: Mở rộng kết nối xã hội. Nhờ không gian mạng, em có thể kết bạn và học hỏi từ những người ở khắp nơi trên thế giới có cùng sở thích, điều mà giao tiếp trực tiếp khó có thể làm được.
Ví dụ về nhược điểm tâm đắc: Thiếu tín hiệu phi ngôn ngữ. Đã có lần em nhắn tin với bạn và gây ra hiểu lầm chỉ vì bạn không cảm nhận được giọng điệu đùa cợt của em, dẫn đến một cuộc tranh cãi không đáng có.
2. Thể hiện tính nhân văn trong không gian mạng
Ứng xử nhân văn là việc giao tiếp và hành động dựa trên sự tôn trọng, thấu hiểu, lịch sự và sẵn sàng giúp đỡ người khác, tuân thủ các quy tắc ứng xử chung được quy định.
Trong các trường hợp sau, trường hợp nào không phải là sự thể hiện của việc ứng xử nhân văn trong không gian mạng? A. Đưa lên mạng ảnh chụp bạn trong một tư thế không đẹp. B. Sử dụng những ngôn từ khiếm nhã khi phê phán bạn trên mạng xã hội. C. Ngăn không cho bạn gửi lên mạng video quay cảnh hai bạn trong lớp đánh nhau. D. Chụp đoạn nhật kí của bạn rồi gửi cho các bạn khác.
Trường hợp thể hiện sự ứng xử nhân văn là C. Ngăn không cho bạn gửi lên mạng video quay cảnh hai bạn trong lớp đánh nhau.
Giải thích:
Hành động C giúp tránh lan truyền hình ảnh bạo lực, bảo vệ danh dự cho các bạn trong lớp và ngăn chặn những bình luận tiêu cực.
Các hành động A, B, D đều là những hành vi không nhân văn: xâm phạm quyền riêng tư, bạo lực ngôn ngữ, gây tổn thương đến danh dự và tinh thần của người khác.
a) Các khía cạnh của ứng xử nhân văn
- Tôn trọng: Tôn trọng quyền riêng tư (không phát tán thông tin khi chưa được phép), tôn trọng quan điểm của người khác (không châm chọc, ép buộc).
- Lịch sự: Sử dụng ngôn từ đúng mực, tránh lăng mạ, phỉ báng, phân biệt đối xử. Chia sẻ thông tin chính xác, đáng tin cậy.
- Thấu hiểu: Cảm thông và đặt mình vào hoàn cảnh của người khác để hiểu suy nghĩ, cảm xúc của họ, từ đó có thể giúp đỡ hiệu quả hơn.
- Hỗ trợ: Sẵn lòng giúp đỡ người khác khi họ gặp khó khăn, dù chỉ bằng những lời động viên, an ủi chân thành.
b) Ứng xử nhân văn trong một số tình huống cụ thể
- Trên diễn đàn: Khi không đồng ý, hãy trao đổi lịch sự, không dùng ngôn ngữ khiêu khích, tấn công cá nhân.
- Trên mạng xã hội: Đọc kỹ bài viết trước khi bình luận. Nếu có ý kiến trái chiều, hãy góp ý trên tinh thần tôn trọng.
- Qua email/tin nhắn: Viết lịch sự, tôn trọng quyền riêng tư, không chia sẻ nội dung trao đổi riêng tư cho bên thứ ba.
- Qua video call: Mặc trang phục lịch sự, giữ thái độ đúng đắn, chú ý đến không gian xung quanh.
- Khi đăng bài: Đọc kỹ nội dung, kiểm tra tính chính xác để không làm tổn hại đến danh tiếng hay quyền riêng tư của người khác.
Câu hỏi củng cố
1. Khi giao tiếp trong không gian mạng, nên tránh những hành vi nào sau đây? A. Liên tục gửi các tin nhắn vô thưởng vô phạt cho người khác. B. Chia sẻ các thông tin về thành công của bạn bè, các tấm gương sống đẹp,... C. Chia sẻ thông tin cá nhân của người khác mà không được phép. D. Nói xấu hoặc đe doạ người khác trên mạng xã hội.
Nên tránh các hành vi A, C, D.
A: Gây phiền toái, làm mất thời gian của người khác.
C: Vi phạm quyền riêng tư, có thể khiến người khác gặp rủi ro.
D: Thể hiện sự thiếu tôn trọng, gây tổn thương danh dự, có thể dẫn đến bạo lực ngoài đời thực.
2. Hành vi nào dưới đây không phù hợp với tính nhân văn khi giao tiếp trong không gian mạng? A. Tôn trọng ý kiến và quan điểm của người khác. B. Sử dụng từ ngữ thô tục và xúc phạm để thể hiện sự bất bình. C. Chủ động tìm hiểu thêm thông tin trước khi đưa ra ý kiến của mình. D. Chê bai việc làm của người khác.
Các hành vi không phù hợp là B và D.
B: Thể hiện sự thiếu tôn trọng, gây tổn thương tinh thần và có thể tạo ra mâu thuẫn.
D: Thể hiện sự tiêu cực, thiếu thiện chí. Thay vì chê bai, nên góp ý một cách xây dựng.
Luyện tập
1. Hãy kể về một trải nghiệm giao tiếp trong không gian mạng mà em từng tham gia.
Học sinh có thể chia sẻ trải nghiệm cá nhân. Dưới đây là hai ví dụ gợi ý:
Ví dụ 1: Giữ liên lạc với bạn du học: Em thường xuyên gọi video qua Skype với người bạn thân đang du học ở nước ngoài. Nhờ đó, chúng em có thể chia sẻ về cuộc sống, văn hóa, chuyện học tập và cảm thấy gần gũi hơn, vơi đi nỗi nhớ nhung. Đây là cách tuyệt vời để hỗ trợ tinh thần và duy trì tình bạn.
Ví dụ 2: Trò chuyện với mẹ là bác sĩ trong khu cách ly: Trong đợt dịch Covid-19, mẹ em là bác sĩ phải làm việc trong khu cách ly. Mỗi tối, cả nhà gọi video qua Messenger để trò chuyện. Việc này vừa đảm bảo an toàn phòng dịch, vừa giúp mẹ con được nhìn thấy nhau, động viên tinh thần cho mẹ, giúp cả nhà yên tâm hơn.
2. Hãy nêu một vài ví dụ minh hoạ cho việc vận dụng các lợi ích của giao tiếp trong không gian mạng để tạo sự tiện lợi cho công việc hoặc cuộc sống.
Học trực tuyến (E-learning): Tham gia các khóa học trên Zoom, Google Meet để nâng cao kiến thức mà không cần đến lớp.
Làm việc từ xa: Sử dụng email, Microsoft Teams, Slack để trao đổi công việc, duy trì hiệu suất làm việc mà không cần đến văn phòng.
Mua sắm trực tuyến: Dùng các ứng dụng như Shopee, Tiki để tìm kiếm, so sánh giá và đặt hàng, giúp tiết kiệm thời gian.
Giao dịch ngân hàng trực tuyến: Sử dụng app ngân hàng để chuyển tiền, thanh toán hóa đơn ngay trên điện thoại.
Kết nối xã hội: Dùng Facebook, Instagram để giữ liên lạc với bạn bè, người thân và gặp gỡ những người bạn mới.
Vận dụng
Chọn một tình huống giả định trong học tập hoặc trong cuộc sống, ví dụ như bị ốm cần mượn vở của bạn để chép bài,... Hãy viết một thư điện tử gửi cho bạn để trao đổi về tình huống đó.
Đây là một bài tập rèn luyện kỹ năng viết thư điện tử một cách lịch sự và hiệu quả. Thay vì một tình huống cần sự giúp đỡ cá nhân, chúng ta có thể thực hành với một tình huống mang tính cộng đồng và tích cực hơn.
Tình huống: Bạn là một thành viên tích cực của lớp, muốn kêu gọi các bạn cùng tham gia một hoạt động tình nguyện dọn dẹp công viên gần trường vào cuối tuần để góp phần bảo vệ môi trường.
Yêu cầu: Thư cần có nội dung rõ ràng, lời lẽ thân thiện, lịch sự và có sức thuyết phục để khuyến khích mọi người cùng tham gia.
Gợi ý nội dung thư:
Tiêu đề: Cùng nhau hành động vì một môi trường xanh – sạch – đẹp!
Nội dung:
Chào cả lớp,
Mình là Minh, thành viên lớp chúng ta.
Hôm nay, mình viết email này với một ý tưởng mà mình tin rằng cả lớp chúng ta sẽ cùng hưởng ứng. Công viên gần trường mình là nơi chúng ta thường xuyên đi qua và vui chơi, nhưng gần đây mình thấy có khá nhiều rác thải. Vì vậy, mình muốn đề xuất tổ chức một buổi tình nguyện “Ngày Chủ Nhật Xanh” để cùng nhau dọn dẹp, trả lại vẻ sạch đẹp cho công viên.
Đây không chỉ là một hành động thiết thực để bảo vệ môi trường mà còn là cơ hội tuyệt vời để lớp mình thêm gắn kết và có những kỷ niệm đẹp cùng nhau.
Thông tin chi tiết về hoạt động:
Thời gian: 8:00 sáng, Chủ Nhật tuần này (ngày/tháng).
Địa điểm tập trung: Cổng chính công viên [Tên công viên].
Vật dụng cần chuẩn bị: Ban tổ chức sẽ chuẩn bị găng tay và túi đựng rác. Các bạn chỉ cần mang theo nón, nước uống và một tinh thần thật “chiến” nhé!
Mình rất hy vọng sẽ nhận được sự tham gia nhiệt tình từ tất cả các bạn. Hãy cùng nhau biến ý tưởng này thành hiện thực và lan tỏa thông điệp tích cực đến cộng đồng nhé!
Các bạn có thể đăng ký tham gia bằng cách trả lời email này trước 17:00 thứ Sáu để mình tổng hợp số lượng nhé.
Cảm ơn cả lớp đã đọc.
Chúc các bạn một ngày học tập hiệu quả!
Thân mến,
Nguyễn Hoàng Minh
