Mục tiêu bài học
- Biết thông tin là gì.
- Biết được thế nào là thu nhận và xử lí thông tin.
- Phân biệt được thông tin với vật mang tin.
Hoạt động khởi động
Để bắt đầu, chúng ta hãy cùng quan sát một trang báo và suy ngẫm về những gì nó mang lại cho chúng ta.
Em hãy xem một trang báo và trả lời lần lượt hai câu hỏi sau:
1) Một trong những thông tin em thu nhận được từ trang báo này là gì?
2) Thông tin em vừa nói là về ai hay về cái gì?
1. Một trong những thông tin thu nhận được từ trang báo là nội dung của tin bài (ví dụ: thông tin về một trận bóng đá, một sự kiện văn hóa, hay dự báo thời tiết).
Ngoài ra, ta cũng có thể nhận biết được các thông tin về hình thức của trang báo như: chữ in màu gì, giấy trơn hay nhám, ảnh màu hay đen trắng.
2. Thông tin em vừa nói là về một sự vật, hiện tượng cụ thể được đề cập trong bài báo. Ví dụ: về đội tuyển bóng đá quốc gia, hay về tình hình thời tiết ngày mai…
1. Thông tin và thu nhận thông tin
Mọi thứ chúng ta biết về thế giới xung quanh và về chính bản thân mình đều được gọi là thông tin.
Thông tin: là những gì đem lại cho ta hiểu biết về thế giới xung quanh và chính bản thân mình.
Con người chúng ta thu nhận thông tin về thế giới xung quanh bằng hai cách chính:
- Thu nhận trực tiếp: Thông qua năm giác quan (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác).
- Ví dụ: Em nhìn thấy tay mình bị bẩn (thị giác), nghe tiếng trống trường (thính giác), ngửi mùi hoa thơm (khứu giác), nếm vị kẹo chua ngọt (vị giác), sờ vào cửa kính thấy trơn nhẵn (xúc giác).
- Thu nhận gián tiếp: Thông qua các vật, phương tiện mang lại thông tin, gọi là vật mang tin.
- Ví dụ: Đọc sách biết ở Nam Cực rất lạnh, xem ti vi biết Hà Nội có Hồ Gươm, nghe đài biết ngày mai trời mưa.
Vật mang tin: là vật, phương tiện mang lại cho con người thông tin dưới dạng chữ và số, dạng hình ảnh, dạng âm thanh. Sách, báo, tệp ảnh, thẻ nhớ chứa video… đều là vật mang tin.
2. Xử lí thông tin
Sau khi thu nhận thông tin, bộ não của chúng ta sẽ thực hiện một bước cực kỳ quan trọng: xử lí thông tin.
Xử lí thông tin: là quá trình bộ não kết hợp thông tin vừa thu nhận được với những hiểu biết đã có từ trước để rút ra một thông tin mới, hữu ích và quyết định sẽ làm gì tiếp theo.
Ví dụ: Em nghe thấy tiếng trống trường (thu nhận thông tin).
- Nếu đang là giờ ra chơi, bộ não sẽ xử lí và cho ra kết quả: “đã đến giờ vào lớp rồi”. Từ đó em quyết định: nhanh chóng vào lớp.
- Nếu đang là giờ học, bộ não sẽ xử lí và cho ra kết quả: “đã đến giờ ra chơi rồi”. Từ đó em quyết định: kết thúc giờ học và ra sân chơi.
Quá trình thu nhận và xử lí thông tin của con người có thể được minh họa như sau:
Câu hỏi củng cố
Xét hai tình huống sau:
- Tình huống 1: Sáng sớm, em nghe thấy tiếng chuông đồng hồ báo thức reo.
- Tình huống 2: Em đạp xe trên đường đến trường, nhìn thấy thanh chắn đường sắt trước mặt đang từ từ hạ xuống.
Trong mỗi tình huống, em hãy trả lời:
1) Em biết được điều gì?
2) Em cần làm gì?
– Tình huống 1:
1. Em biết được rằng “đã đến giờ dậy rồi”. Đây là kết quả xử lí thông tin từ tiếng chuông báo thức.
2. Em cần “dậy để chuẩn bị đi học”. Đây là quyết định hành động sau khi xử lí thông tin.
– Tình huống 2:
1. Em biết được rằng “tàu hỏa sắp đến” hoặc “đường sắt đang bị chắn, không thể đi qua”. Đây là kết quả xử lí thông tin từ việc nhìn thấy thanh chắn hạ xuống.
2. Em cần “dừng xe lại trước vạch chắn”. Đây là quyết định hành động.
Luyện tập
Bài 1: Xét tình huống sau: Em đang đi trên đường thấy mây đen kéo tới bao phủ bầu trời, gió mạnh nổi lên.
Hãy trả lời:
1) Thông tin em vừa nhận được là gì?
2) Em biết trực tiếp từ sự vật, hiện tượng hay biết được từ vật mang tin?
Thông tin em nhận được là: “Trời sắp mưa to”. Đây là thông tin được suy ra sau khi xử lí các dấu hiệu nhìn và cảm nhận được.
Em nhận biết trực tiếp từ hiện tượng (mây đen, gió mạnh). Trong tình huống này không có vật mang tin.
Bài 2: Xét hai tình huống sau:
- Tình huống 1: Cô giáo trả bài kiểm tra, em biết mình được 7 điểm.
- Tình huống 2: Bác sĩ nghe tim của bệnh nhân để khám bệnh. Với mỗi tình huống, có vật mang tin hay không? Nếu có thì đó là gì?
– Tình huống 1: Có vật mang tin. Vật mang tin chính là tờ bài kiểm tra. Con số 7 ghi trên tờ bài kiểm tra mang lại cho em thông tin về kết quả học tập của mình.
– Tình huống 2: Không có vật mang tin. Bác sĩ đang nghe trực tiếp âm thanh nhịp tim của bệnh nhân thông qua thính giác (có thể có sự hỗ trợ của ống nghe).
Xét tình huống “Em nhìn tờ giấy khen và thấy nó rất đẹp”. Trong các câu sau, câu nào cho nhận xét đúng về tình huống đó?
1) Đó là thu nhận thông tin qua vật mang tin.
2) Đó là thu nhận trực tiếp thông tin.
Cả hai nhận xét đều có thể đúng tùy vào cách hiểu thông tin là gì:
– Câu 1 đúng: Nếu thông tin được nói đến là “nội dung của tờ giấy khen” (ví dụ: “Học sinh giỏi năm học 2024-2025”), thì đây là thu nhận thông tin gián tiếp qua vật mang tin là tờ giấy khen.
– Câu 2 đúng: Nếu thông tin được nói đến là “tờ giấy khen rất đẹp”, thì đây là thông tin do em tự cảm nhận trực tiếp bằng thị giác. Vẻ đẹp này không phải là thông tin được ghi sẵn để truyền đi, mà là kết quả xử lí của bộ não khi quan sát tờ giấy khen.
Tuy nhiên, trong ngữ cảnh phân biệt thông tin và vật mang tin, đáp án chính xác hơn là 2) Đúng. Thông tin “rất đẹp” là do tự cảm nhận. Còn nếu muốn nói về thu nhận thông tin qua vật mang tin, ta sẽ nói “Em đọc tờ giấy khen và biết mình là học sinh giỏi”.
Vận dụng
Mỗi biển báo, biểu tượng, hình ảnh sau đây em thường thấy ở đâu và theo em nó được dùng để thông báo điều gì cho mọi người?
Các biển báo và biểu tượng này là vật mang tin:
a) Biển báo chữ thập đỏ: Thường thấy ở các cơ sở y tế, bệnh viện, trạm xá, hoặc hộp sơ cứu. Nó thông báo về địa điểm có dịch vụ y tế.
b) Biểu tượng bỏ rác vào thùng: Thường thấy ở nơi công cộng như công viên, trường học, đường phố. Nó thông báo, nhắc nhở mọi người hãy bỏ rác đúng nơi quy định để giữ gìn vệ sinh chung.
c) Biểu tượng Wifi: Thường thấy ở quán cà phê, sân bay, khách sạn, nhà hàng. Nó thông báo rằng tại địa điểm này có cung cấp dịch vụ truy cập Internet không dây (Wifi).
