Mục tiêu bài học
- Hiểu và trình bày được khái niệm lưu trữ và trao đổi thông tin.
- Nắm được khái niệm về dữ liệu.
- Nêu được các ví dụ thực tế để minh họa cho mối quan hệ giữa dữ liệu và thông tin.
- Nhận thức được tầm quan trọng của việc lưu trữ và trao đổi thông tin trong đời sống hàng ngày.
Hoạt động khởi động
Chúng ta bắt đầu bài học bằng việc cùng nhau suy ngẫm về các hoạt động rất quen thuộc:
- Khi thầy cô giảng bài, các em lắng nghe và ghi chép vào vở.
- Một phóng viên khi phỏng vấn nhân vật sẽ dùng sổ tay và máy ghi âm.
- Khi cảnh sát điều tra một vụ tai nạn, họ sẽ vẽ lại hiện trường và chụp ảnh.
Theo em, những hành động ghi chép, ghi âm, vẽ lại, chụp ảnh này có mục đích chung là gì? Chúng giúp ích như thế nào cho công việc của mỗi người? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu câu trả lời trong bài học hôm nay.
1. Lưu trữ thông tin
Lưu trữ thông tin là hoạt động đưa thông tin vào một vật chứa đựng, gọi là vật mang tin, để có thể sử dụng lại khi cần.
- Lưu trữ thông tin: là hoạt động đưa thông tin vào vật mang tin.
- Vật mang tin: là phương tiện được dùng để chứa thông tin. Ví dụ: trang vở, sổ tay, băng ghi âm, thẻ nhớ, đĩa CD, hoặc chính bộ não của con người.
- Dữ liệu (Data): là tên gọi chung cho thông tin ở dạng được chứa trong vật mang tin. Dữ liệu có thể tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau.
Mối quan hệ giữa thông tin và dữ liệu rất mật thiết: Dữ liệu là cái chứa đựng, còn thông tin là ý nghĩa được rút ra từ dữ liệu đó.
Ví dụ: Dòng chữ “Hà Nội” trong vở của em là dữ liệu, còn việc em hiểu rằng đó là tên thủ đô của Việt Nam chính là thông tin.
2. Trao đổi thông tin
Trao đổi thông tin là hoạt động gửi thông tin tới bên nhận và nhận thông tin đó từ bên gửi.
- Bên gửi: Có thể là người hoặc một thiết bị tự động (ví dụ: chuông báo cháy, đèn tín hiệu giao thông).
- Bên nhận: Là người hoặc thiết bị tiếp nhận thông tin đó.
Ví dụ: hoạt động trao đổi thông tin diễn ra liên tục xung quanh chúng ta:
- Bạn em nhắc “Sắp vào lớp rồi!”.
- Em nhận được mẩu giấy với nội dung “Chiều nay đi đá bóng nhé!”.
- Xe cứu hỏa hú còi và nháy đèn để báo hiệu cho các phương tiện khác nhường đường.
Nếu không có sự trao đổi thông tin, bạn em có thể bị muộn học, em sẽ không biết để đi đá bóng, và xe cứu hỏa sẽ không thể di chuyển nhanh chóng để làm nhiệm vụ. Vì vậy, trao đổi thông tin là một hoạt động thiết yếu trong cuộc sống.
3. Các bước trong hoạt động thông tin của con người
Quá trình hoạt động thông tin của con người là một chu trình gồm các bước cơ bản, với bộ não đóng vai trò trung tâm xử lý:
- Thu nhận thông tin: Con người dùng các giác quan (thị giác, thính giác,…) để tiếp nhận thông tin từ thế giới bên ngoài.
- Xử lí thông tin: Bộ não tổng hợp, phân tích, so sánh thông tin vừa nhận được với những hiểu biết đã có từ trước để tạo ra thông tin mới hoặc đưa ra quyết định.
- Ghi nhớ hoặc Lưu trữ: Thông tin quan trọng có thể được ghi nhớ trong não hoặc lưu trữ ra bên ngoài vào các vật mang tin (ghi vào vở, chụp ảnh,…).
- Trao đổi thông tin: Con người chia sẻ, truyền đạt thông tin ra bên ngoài thông qua lời nói, chữ viết, hành động,…
Lưu ý: Các bước này không nhất thiết phải diễn ra một cách tuần tự. Chẳng hạn, chúng ta có thể trao đổi thông tin (nói chuyện) mà không cần thực hiện bước lưu trữ ra vật mang tin bên ngoài.
4. Vai trò quan trọng của thông tin
Thông tin và các hoạt động liên quan (thu nhận, xử lí, lưu trữ, trao đổi) có vai trò vô cùng quan trọng. Thiếu thông tin hoặc thông tin sai lệch có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
Ví dụ:
- Người đi đường cần liên tục quan sát (thu nhận thông tin) và lắng nghe để xử lí tình huống và lái xe an toàn.
- Các biển báo nguy hiểm như “Ao sâu, rất nguy hiểm” hay “Cấm hút thuốc” ở trạm xăng cung cấp thông tin cảnh báo quan trọng giúp phòng tránh tai nạn.
- Việc thiếu các hệ thống cảnh báo sớm động đất, sóng thần đã gây ra nhiều thảm họa cho con người.
Điều này cho thấy, hoạt động thông tin diễn ra thường xuyên, tự nhiên và là một phần không thể thiếu trong cuộc sống.
Luyện tập
Trong hai tình huống trao đổi thông tin dưới đây, hãy cho biết bên gửi và bên nhận thông tin là ai hay là gì?
Tình huống 1: Bạn gửi mẩu giấy cho em “Chiều nay bọn tớ đi đá bóng. Cậu nhớ đi nhé!”.
Tình huống 2: Xe cứu hoả vừa nháy đèn vừa hú còi khi làm nhiệm vụ.
Tình huống 1: Bên gửi là “Bạn”, bên nhận là “Em”.
Tình huống 2: Bên gửi là “Xe cứu hoả”, bên nhận là “những người khác trên đường”.
Cho hai tình huống: Tấm biển đề “Ao sâu, rất nguy hiểm” và Tấm biển đề “Cấm hút thuốc” ở trạm xăng dầu. Nếu không có thông tin cảnh báo như vậy thì hậu quả có thể là gì?
– Tình huống 1 (Ao sâu): Nếu không có biển cảnh báo, người không biết bơi hoặc trẻ em có thể lại gần khu vực ao và gặp tai nạn đuối nước, hậu quả có thể là chết người.
– Tình huống 2 (Cấm hút thuốc): Nếu không có biển cấm, người nào đó có thể hút thuốc ở trạm xăng. Tàn lửa từ thuốc lá có thể bén vào hơi xăng, gây ra một vụ cháy nổ nghiêm trọng.
Em hãy cho biết phóng viên phỏng vấn, cảnh sát điều tra hiện trường vụ tai nạn có thể dùng những cách nào để lưu trữ thông tin?
Trong mỗi trường hợp đó, thông tin được chuyển thành dữ liệu dạng gì?
Họ có thể sử dụng nhiều cách để lưu trữ thông tin, tương ứng với các dạng dữ liệu khác nhau:
– Ghi chép vào sổ tay: Chuyển thông tin (lời nói, quan sát) thành dữ liệu dạng chữ và số.
– Bật máy ghi âm: Lưu lại lời nói, âm thanh tại hiện trường thành dữ liệu dạng âm thanh.
– Chụp ảnh, quay video: Ghi lại hình ảnh hiện trường thành dữ liệu dạng hình ảnh.
– Vẽ lại sơ đồ hiện trường: Chuyển các quan sát không gian thành dữ liệu dạng hình ảnh.
Có những cách nào để lưu trữ thông tin trong những trường hợp sau và khi lưu trữ em có loại dữ liệu gì?
1) Em muốn ghi lại lời giảng của cô giáo.
2) Em đi du lịch với gia đình đến Đà Lạt, muốn khoe với bạn biết hoa dã quỳ trông như thế nào.
3) Em học tiếng Anh, muốn có mẫu phát âm của giáo viên để luyện theo.
1. Ghi lại lời giảng:
Cách làm: Viết vào vở, gõ vào máy tính.
Loại dữ liệu: Dữ liệu dạng chữ.
Cách khác: Dùng điện thoại ghi âm lại bài giảng.
Loại dữ liệu: Dữ liệu dạng âm thanh.
2. Khoe về hoa dã quỳ:
Cách làm: Chụp ảnh bông hoa, quay video cảnh đồi hoa.
Loại dữ liệu: Dữ liệu dạng hình ảnh.
Cách khác: Viết một đoạn văn mô tả vẻ đẹp của hoa, viết thư cho bạn.
Loại dữ liệu: Dữ liệu dạng chữ.
3. Lưu mẫu phát âm tiếng Anh:
Cách làm: Dùng điện thoại hoặc máy ghi âm để ghi lại giọng đọc của giáo viên.
Loại dữ liệu: Dữ liệu dạng âm thanh.
Vận dụng
Ở một số nước phát triển, cạnh vạch sơn trắng ở lối đi dành cho người đi bộ qua đường thường có thêm loa để phát nhạc khi đèn xanh cho phép qua đường và dừng nhạc khi hết đèn xanh. Hỏi việc này có ý nghĩa gì?
Việc này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hỗ trợ người khiếm thị. Âm thanh phát ra từ loa là một kênh thông tin bổ sung (bên cạnh tín hiệu đèn màu xanh). Nhờ đó, người khiếm thị có thể nhận biết được khi nào là an toàn để qua đường.
→ Điều này cho thấy sự linh hoạt trong việc lựa chọn cách truyền tải thông tin sao cho phù hợp với người nhận.
Xét tình huống “Cô giáo đang giảng bài, em nghe và ghi bài vào vở”. Trong các câu sau, câu nào đúng?
1) Cô giáo đang gửi thông tin.
2) Cô giáo đang lưu trữ thông tin.
3) Em đang nhận thông tin.
4) Em đang lưu trữ thông tin.
5) Cô giáo và em đang trao đổi thông tin.
Các câu đúng là:
1) Cô giáo đang gửi thông tin. (Đúng, cô giáo đang truyền đạt kiến thức qua lời giảng).
3) Em đang nhận thông tin. (Đúng, em đang lắng nghe để tiếp thu kiến thức).
4. Em đang lưu trữ thông tin. (Đúng, em đang ghi bài vào vở, đây là hoạt động lưu trữ thông tin ra vật mang tin).
5) Cô giáo và em đang trao đổi thông tin. (Đúng, đây là một quá trình hai chiều gồm bên gửi và bên nhận).
Câu sai là:
2) Cô giáo đang lưu trữ thông tin. (Sai. Trong hành động “giảng bài”, cô giáo đang “truyền đạt/gửi” thông tin, không phải “lưu trữ”).
