Mục tiêu bài học
- Trình bày và nêu ví dụ minh hoạ về một số tác động tiêu cực của công nghệ số đối với đời sống con người và xã hội.
- Nắm được các nội dung pháp lý quan trọng liên quan đến Luật Công nghệ thông tin, việc sở hữu, sử dụng và trao đổi thông tin trên Internet.
- Nhận biết và nêu ví dụ về các hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức, thiếu văn hoá trong môi trường số.
Hoạt động khởi động
Hãy trao đổi với bạn bè để nêu những lợi ích và những vấn đề phát sinh từ việc sử dụng thiết bị số, Internet đối với đời sống con người và xã hội.
Việc sử dụng thiết bị số và Internet mang lại cả lợi ích và thách thức:
- Lợi ích:
- Học tập và làm việc: Dễ dàng thu thập, lưu trữ, xử lý và chia sẻ thông tin; nâng cao hiệu quả học tập và làm việc.
- Sản xuất, kinh doanh: Tự động hoá nhiều quy trình, tăng năng suất lao động và hiệu quả kinh doanh.
- Giao tiếp và giải trí: Kết nối với bạn bè, gia đình; tiếp cận nhiều hình thức giải trí đa dạng.
- Vấn đề phát sinh (tiêu cực):
- Sức khoẻ: Nghiện Internet, các trò chơi trực tuyến.
- An toàn thông tin: Bạo lực, bắt nạt, lừa đảo qua mạng.
- Học đường: Gian lận trong thi cử, học tập.
- Các vấn đề xã hội: Ảnh hưởng đến đạo đức, văn hoá, pháp luật và môi trường.
1. Mặt trái của công nghệ số
Công nghệ số dù mang lại hiệu quả to lớn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều tác động tiêu cực mà chúng ta cần nhận biết để phòng tránh.
Hãy chỉ ra những tác động tiêu cực của công nghệ số đối với đời sống con người, xã hội trong mỗi tình huống ở các Hình 1, 2, 3, 4.
- Hình 1 (Nghiện Internet): Gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ và làm con người bị lệ thuộc vào công nghệ số.
- Hình 2 (Bắt nạt, bạo lực qua Internet): Làm phát sinh các vấn đề tiêu cực về đạo đức, văn hoá và pháp luật trên mạng.
- Hình 3 (Ngồi bên nhau nhưng chỉ dùng thiết bị số): Cho thấy sự lệ thuộc vào công nghệ, dẫn đến việc ít trò chuyện, giảm gắn kết giữa các thành viên trong gia đình, bạn bè.
- Hình 4 (Rác thải công nghệ số): Gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và gây lãng phí tài nguyên.
2. Sử dụng Internet đúng quy định
Để hạn chế các mặt trái, Nhà nước đã ban hành các văn bản pháp luật quy định về việc sử dụng Internet. Người dùng cần tuân thủ để xây dựng một môi trường mạng lành mạnh.
Một số quy định và quy tắc ứng xử quan trọng
| Hành vi bị cấm (Theo Luật và Nghị định) | Quy tắc ứng xử có văn hoá (Theo Bộ TTTT) |
| • Kích động bạo lực, gây hận thù, xuyên tạc, vu khống. | • Tuân thủ quy định của nhà cung cấp. |
| • Tiết lộ bí mật, xúc phạm uy tín, danh dự của tổ chức, cá nhân. | • Sử dụng họ, tên thật khi đăng ký. |
| • Cản trở trái phép việc truy cập thông tin. | • Chia sẻ thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy. |
| • Sử dụng trái phép mật khẩu, thông tin của người khác. | • Không dùng ngôn từ phản cảm, gây thù hận, phân biệt đối xử. |
| • Tạo, phát tán phần mềm độc hại, virus máy tính. | • Tham gia giáo dục, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. |
Theo em, nếu thiếu thận trọng, người dùng Internet có thể vô ý vi phạm quy định nào của pháp luật, quy tắc ứng xử trên mạng xã hội?
+ Nếu thiếu thận trọng, người dùng có thể vô ý vi phạm các quy định về chia sẻ thông tin.
+ Ví dụ: việc chia sẻ một tin tức chưa được kiểm chứng, sai sự thật về một cá nhân hay tổ chức có thể bị coi là hành vi vu khống, xúc phạm danh dự, uy tín. Ngoài ra, việc chia sẻ lại một nội dung có chứa ngôn từ gây thù hận, dù không phải do mình tạo ra, cũng có thể vi phạm quy tắc ứng xử trên mạng xã hội.
Ví dụ về hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức
- Ví dụ 1: Bạn A tạo dựng chuyện không có thật để bôi nhọ bạn B trên Internet là hành vi vi phạm pháp luật. Những bình luận ác ý, thô tục của cộng đồng mạng là hành vi thiếu văn hoá, trái đạo đức.
- Ví dụ 2: Bạn C xem trộm mật khẩu tài khoản của bạn khác là hành vi thiếu văn hoá, trái đạo đức. Việc sử dụng mật khẩu đó để truy cập vào tài khoản là hành vi vi phạm pháp luật.
Trong mỗi tình huống dưới đây, hành vi nào là vi phạm pháp luật, hành vi nào là trái đạo đức, thiếu văn hoá?
Phân tích các hành vi trong từng tình huống:
a) Nam tự ý chỉnh sửa ảnh bạn khác để bôi nhọ: Đây là hành vi vi phạm pháp luật, cụ thể là cấm cung cấp, chia sẻ thông tin số nhằm xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín, danh dự của cá nhân.
b) Học sinh tấn công làm sập website nhà trường: Đây là hành vi vi phạm pháp luật, cụ thể là cấm xâm nhập trái phép, chiếm quyền điều khiển hệ thống thông tin và cản trở việc cung cấp thông tin của tổ chức.
c) D chia sẻ trang web có nội dung không phù hợp lứa tuổi: Đây là hành vi thiếu văn hoá, vi phạm đạo đức trên mạng. Tùy vào nội dung cụ thể của trang web, hành vi này có thể trở thành vi phạm pháp luật (ví dụ: chia sẻ nội dung tuyên truyền hàng hóa, dịch vụ bị cấm).
d) Quay phim bạn đánh nhau rồi đưa lên mạng:
- Hành vi không can ngăn là thiếu văn hoá, vi phạm đạo đức.
- Hành vi đưa video lên mạng xã hội có thể vi phạm pháp luật tùy thuộc vào nội dung và mục đích. Nếu video được đăng tải nhằm mục đích kích động bạo lực, xúc phạm danh dự người khác thì đây là hành vi bị cấm.
Luyện tập
1. Trình bày một số tác động tiêu cực của công nghệ số đối với đời sống con người và xã hội. Nêu ví dụ minh hoạ.
Công nghệ số có nhiều tác động tiêu cực, có thể kể đến 5 nhóm chính:
- Ảnh hưởng sức khoẻ: Dành quá nhiều thời gian xem màn hình gây mỏi mắt, đau lưng. Ví dụ: Một học sinh chơi game liên tục nhiều giờ mỗi ngày dẫn đến cận thị và cong vẹo cột sống.
- Lệ thuộc công nghệ: Mất đi khả năng tư duy độc lập. Ví dụ: Khi gặp một bài toán khó, thay vì tự suy nghĩ, học sinh ngay lập tức dùng điện thoại tìm lời giải.
- Phát sinh tiêu cực về đạo đức, pháp luật: Bắt nạt trực tuyến ngày càng phổ biến. Ví dụ: Một nhóm học sinh lập một group chat riêng để nói xấu, chế giễu một bạn khác trong lớp.
- Ảnh hưởng môi trường và gây lãng phí: Thải ra nhiều rác thải điện tử. Ví dụ: Nhiều người có thói quen đổi điện thoại mỗi năm dù điện thoại cũ vẫn dùng tốt, gây lãng phí và ô nhiễm.
- Nguy cơ tụt hậu, mất việc làm: Tự động hoá thay thế lao động chân tay. Ví dụ: Các hệ thống thu phí tự động ở trạm thu phí, siêu thị làm giảm nhu cầu về nhân viên thu ngân.
2. Nêu ví dụ về một số hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức, thiếu văn hoá trong môi trường số.
- Vi phạm pháp luật:
- Lập một tài khoản giả mạo người nổi tiếng để đăng tin sai sự thật nhằm lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.
- Cài đặt phần mềm gián điệp vào máy tính của người khác để lấy cắp thông tin tài khoản ngân hàng.
- Trái đạo đức, thiếu văn hoá:
- Để lại bình luận chê bai ngoại hình của người khác trên mạng xã hội.
- Xem một video có nội dung nhảm nhí, không lành mạnh và chia sẻ cho bạn bè.
- Tham gia vào một cuộc “tấn công” bằng bình luận tiêu cực vào trang cá nhân của người mà mình không thích.
Vận dụng
Nêu tác động tiêu cực của công nghệ số và chỉ ra hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức, thiếu văn hoá trong tình huống sau: “Một học sinh thường xuyên trốn học, lấy trộm tiền của bố mẹ và các bạn trong lớp để chơi trò chơi trực tuyến.”
- Tác động tiêu cực của công nghệ số: Tình huống này cho thấy mặt trái của công nghệ số là gây nghiện (nghiện trò chơi trực tuyến). Việc lạm dụng trò chơi đã dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
- Phân tích hành vi:
- Trốn học, lấy trộm tiền của bố mẹ và các bạn: Đây là những hành vi thiếu văn hoá, vi phạm đạo đức nghiêm trọng.
- Lấy trộm tiền: Hành vi này không chỉ sai về mặt đạo đức mà còn là hành vi vi phạm pháp luật (tội trộm cắp tài sản) và có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật tùy vào mức độ vi phạm.
